Thema april 2026

Ken onszelve

Wie of wat zijn wij? Kennen wij onszelf? Het ‘zelf’ van een samenleving is, volgens denkers als Michel Foucault, een constructie die ontstaat onder invloed van macht, kennis en zelfreflectie. Kennis over onszelf vergt dat we weten bij wie of wat we horen, zowel in ruimte als in tijd. Ruimtelijk kunnen we deel uitmaken van een buurt, een land, een continent of de aarde. In tijd zijn we verbonden in de geschiedenissen van generaties voor ons, en met het verhaal van de toekomstige generaties, dat soms op gespannen voet staat met het verhaal waar wij nu in zitten.

Maar in hoeverre vliegen we inmiddels als losse atomen rond door tijd en ruimte? Heeft een duurzaam wij plaatsgemaakt voor de ‘lichte gemeenschap’, zoals Zygmunt Bauman het kortstondige wij noemt? Heeft het wij sociaal, politiek of spiritueel in die lichtheid nog zeggingskracht?

In de geschiedenis van de mensheid heeft het wij vrijwel altijd tegenover een zij gestaan. De metafoor voor het wij was de gesloten kring of de begrensde gemeenschap. Die tweedeling tussen wij en zij gaf veelvuldig aanleiding tot vijandschap en in- en uitsluitingen. Nu het moeilijker is om mensen in één gemeenschappelijk verhaal op te nemen, is er behoefte aan nieuwe metaforen voor ons. Nieuwe beelden, woorden en daden om het wij weer betekenis te geven. Is er een wij mogelijk dat alle menselijke en niet-menselijke wezens insluit? Is zo’n wij stevig genoeg om samen te leven of is elk wij een lege huls?

En als het wij wél grenzen trekt – wie of wat hoort er dan bij? En wie mag dat zeggen?

De Maand van de Filosofie 2026 nodigt je uit om het wij op nieuwe manieren te leren kennen.